Artuklu Sarayı

İç Kale’nin kuzeybatısında yer alan ViranTepe (Amid) Höyüğü Diyarbakır’ın aynı zamanda çekirdek kuruluş noktası olmakta, höyükte yapılacak arkeolojik kazı ve araştırmalar kent tarihi hakkında birçok belge ve bilgiye ulaşmamızı sağlamaktadır. İç Kale’deki Viran Tepe (Amid) Höyüğü’nde Prof. Dr. Oktay Aslanapa tarafından 1961-1962 yıllarında yapılan kazılarda ortaya çıkan, 13. yüzyılın başlarına ait olan saray Artukoğullarından Nasirüddin Salih bin Muhammet tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Viran Tepe (Amid) Höyüğünün batı kısmında yer alan kazılarda sarayın haçvari düzende, dört eyvanlı bir plan şemasında yapıldığı ortaya çıkmıştır. Eyvanların birleştiği kare planlı bölümde fıskiyeli bir havuz ortaya çıkmıştır. Zengin renkli taş mozaik ve çini süslemelerle oldukça gösterişli selsebil ve haçvari eyvanlarla çevrili fıskiyeli bir havuza sahip olan sarayın, renkli taş ve cam küplerden oluşan mozaik süslemeleri, Türk Mimarisinde ilk kez burada görülmektedir. Saray duvarlarının büyük bir bölümünün çinili olduğu da duvar kalıntılarından anlaşılmaktadır. İdare merkezi konumunda olan İç Kale Artuklu Döneminde bilimsel çalışmaların merkezi olmuştur. Bu dönemde yaşamış olan Ünlü Bilgin ve İlim Adamı El- Cezeri, Saray Mühendisi olarak Diyarbakır’da Artuklu Beyliğinin hizmetine girmiş, 30’lu yaşlarında sarayın “Baş Mühendisi” olmuştur. Sibernetik ilminin babası sayılan El Cezeri; robotlar, saatler, su makineleri, şifreli kilitler, kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları, otomatik yüzen kayık, su tulumbaları gibi çok sayıda buluşa imza atmıştır.